Czym jest sztuka światła? Jakie trendy filozoficzne stanowią jej fundament? Tym zagadnieniami zajmuje się w swoich badaniach dr Paulina Tendera z Katedry Porównawczych Studiów Cywilizacji UJ.

Więcej o nauce?! Dołącz do profilu strony. www NAUKA.uj.edu.pl na Facebooku 

„Zajmuję się współczesną sztuką światła od pięciu lat, wcześniej interesowała mnie i nadal bardzo interesuje europejska metafizyka światła. Na ten temat powstała książka „Od filozofii światła do sztuki światła" (2014), którą znaleźć można na stronach uniwersytetu" – wyjaśnia dr Tendera.

Sztuka światła to dziedzina twórczości artystycznej, która może być rozumiana bardzo różnorodnie. Czasem mówi się, że sztuką światła jest na przykład gotycki witraż lub bizantyjska mozaika. Wiele w tym prawdy – ówcześni twórcy wspaniale wykorzystywali światło zarówno w znaczeniu fizykalnym jak i symbolicznym. Inspirowała ich przecież ogromna, wielowiekowa tradycja metafizyki światła, która sięga Platona. Mimo to, nazwa „sztuka światła" upowszechniła się dopiero w XX wieku, co miało pewien związek z odkryciem żarówki i światła elektrycznego. Dziś pod nazwą sztuki światła rozumie się przede wszystkim sztukę nowych mediów, w której światło stanowi najważniejsze źródło doświadczenia estetycznego i sens dzieła sztuki.

Projekt badawczy Pauliny Tendery dotyczy sztuki współczesnej, a jego podstawą są filozoficzne zainteresowania autorki, odwołujące się do nurtu neoplatońskiego w filozofii. Nie interesują jej kwestie związane z przypisywaniem etycznych wartości dziełu, nie bada też indywidualnego, emocjonalnego doświadczenia dzieła sztuki. Nie zastanawia się i nie kataloguje każdej instalacji świetlnej. „Szukam tych przedstawień, które posiadają silny i wyrazisty kontekst religijny lub kulturowy – one dla filozofii mają szczególne znaczenie. Tropię te dzieła, w których zachował się symbol, które nie uległy alegoryzacji i uproszczeniu do form metaforycznych" – tłumaczy badaczka z UJ. W odróżnieniu od metafory i alegorii, symbol jest znakiem, który posiada bardzo wiele ukrytych znaczeń religijnych, filozoficznych i kulturowych. Metaforą pokoju może być biały gołąb, ale nie sposób powiedzieć, że Gwiazda Dawida lub Krzyż są metaforami czegoś. To symbole religijne, za którymi ciągnie się dziejowa i kulturowa narracja budująca ich sens, który jest obiektywny, co nie znaczy, że czytelny dla każdego.

Jedna z prac, które tu oglądamy zatytułowana jest Kałuża św. Tomasza. To doskonały przykład współczesnej sztuki światła, w której zawarty jest symbol a nie metafora. Aby zrozumieć tę pracę, jak sam tytuł sugeruje, należy znać choć trochę filozofię Tomasza z Akwinu: musimy rozstrzygnąć jak symbol światła rozumiała scholastyka (ogólnie – nauka uprawiana na średniowiecznych uniwersytetach), jak rozumiany jest Bóg przez to światło symbolizowany i w jakiej relacji pozostaje do stworzenia (światło symbolizuje bardzo często łaskę lub poznanie), jakim przeobrażeniom uległo pojęcie claritas (blask) w trzynastym wieku itd. Trudno uwierzyć, że praca o tak głębokiej treści teologicznej powstała zaledwie kilka lat temu.

Jeden z kluczowych wniosków studiów dr Tendery wskazuje też na to, że młode pokolenia odbiorców sztuki i kultury w ogóle nie ma już dzisiaj kontaktu z symbolem jako nośnikiem tożsamości kulturowej. Tym bardziej cieszy i zachwyca, że powstają w Polsce prace o szczególnej wadze intelektualnej, jak Macewy Włodzimierza Szymańskiego, Klepsydra Nadii Issy lub wspomniana Kałuża św. Tomasza Alicji Panasiewicz. „Moim zdaniem sztuka stworzona jest do myślenia, a myśleniem nie jest emocjonalne uniesienie czy wzruszenie, choć ostatecznie także droga myślenia ma prowadzić do piękna" – konkluduje dr Tendera.

--------------------------------------

Ilustracja pod tytułem tekstu:
Włodzimierz Szymański, Macewy, 2015