Przejdź do głównej treści

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Nawigacja okruszkowa Nawigacja okruszkowa

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Wypalenie zawodowe od A do Z

Wypalenie zawodowe od A do Z

Ciągły pośpiech, rozwój konkurencyjności, wzrost tempa życia i pracy, postęp technologiczny, nadmiar informacji – to wszystko powoduje przeciążenie psychologiczne, z którym muszą zmagać się osoby aktywne zawodowo. Czy zagraża nam wszystkim? Jak rozpoznać wypalenie zawodowe? Jak środowisko pracy wpływa na nasze funkcjonowanie emocjonalne i poznawcze?

Pogłębiające się negatywne emocje i niekorzystne warunki mogą prowadzić do pogorszenia samopoczucia, zniechęcenia, a w dalszym etapie nawet do choroby (m.in. depresji). Wypalenie zawodowe jest jedną z możliwych konsekwencji zwiększających się wymagań i obciążeń zawodowych. Dotyczy zarówno pracowników korporacji, jak i małych firm. Problem wypalenia uznaje się za narastający zarówno w Polsce, jak i zagranicą.

Burnout - choroba współczesnej cywilizacji

Pojęcie wypalenia zawodowego pojawiło się w latach 70. XX wieku w Stanach Zjednoczonych Ameryki. Naukowcy, którzy jako pierwsi nazwali i zbadali problem wypalenia to psychiatra Herbert Freudenberg i psycholog społeczny Christina Maslach. Herbert Freudenberg badał grupę amerykańskich wolontariuszy pracujących w ośrodku dla narkomanów, u których zaobserwował stopniowy spadek motywacji, energii i zaangażowania, a także wiele objawów chorób psychosomatycznych. Na podstawie swoich obserwacji wprowadził pojęcie wypalenie (po angielsku „burnout”). Natomiast Christina Maslach zajmowała się badaniem osób pracujących w stresujących zawodach i mających intensywny kontakt z innymi ludźmi  (m.in. pracownicy opieki społecznej, lekarze, pielęgniarki, terapeuci). Obserwacje pozwoliły jej nazwać problem wypalenia zawodowego jako „psychologiczny zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji oraz obniżonego poczucia dokonań osobistych, który może wystąpić u osób pracujących z innymi ludźmi”.

Do Polski problematyka wypalenia zawodowego dotarła pod koniec lat osiemdziesiątych. W 1990 roku na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, odbyła się międzynarodowa konferencja na ten temat, zorganizowana przez profesora Tadeusza Marka z Instytutu Psychologii Stosowanej UJ. W efekcie tego spotkania zintensyfikowano badania naukowe nad problemem wypalenia zawodowego, które zaowocowały wydaniem pracy zbiorowej pod redakcją Heleny Sęk pt. ,,Wypalenie zawodowe. Przyczyny, mechanizmy, zapobieganie”.

Przyczyny spadku motywacji do pracy i wypalenia zawodowego mogą być bardzo zróżnicowane. Można je podzielić na trzy kategorie:

  • przyczyny indywidualne, m.in.: niezadowolenie z przebiegu kariery zawodowej, poczucie niedowartościowania zawodowego, brak możliwości rozwoju zawodowego, wygórowane oczekiwania wobec siebie, silna motywacja do osiągnięcia sukcesu, przerost ambicji;
  • przyczyny interpersonalne, np. stresujące sytuacje, utrudnione kontakty z przełożonymi i współpracownikami, konflikty interpersonalne, negatywna atmosfera w pracy, rywalizacja, brak wzajemnego zaufania i wsparcia, zaburzona komunikacja, agresja werbalna, mobbing;
  • przyczyny organizacyjne, m.in. złe warunki pracy, hałas, braki sprzętowe lub awaryjność narzędzi pracy, praca w godzinach wieczornych, nocnych lub w weekendy, styl kierowania niedostosowany do umiejętności pracowników, zbyt wysokie lub zbyt niskie wymagania pracodawcy, nadmierna ilość wykonywanych obowiązków, monotonna praca, wysoki poziom stresu związany z szybkim tempem pracy lub niebezpiecznymi warunkami, nieadekwatne wynagrodzenie w stosunku do wkładu pracy, zbytnia kontrola i ciągłe monitorowanie wyników jednostek, obciążające procedury i regulaminy, do którym muszą stosować się pracownicy, niesprawiedliwość w podziale obowiązków i wynagrodzenia, niejasne kryteria dotyczące nagradzania i karania, kwestionowanie kompetencji czy blokowanie aktywności twórczej pracowników, niestabilność zatrudnienia.

Wypalenie zawodowe dotyka nie tylko bezpośrednio pracownika, ale także pracodawcę, ponieważ spadek zaangażowania jednostki w pracę może prowadzić do spadku efektywności i pozycji finansowej firmy. Należy uwzględnić też szerszy kontekst społeczny – wypaleni pracownicy oddziałują na innych pracowników, klientów czy podopiecznych, wpływają na ich poziom satysfakcji z pracy czy wykonywanych usług.

Jak przebiega proces wypalenia zawodowego

Proces wypalenia zawodowego może być długotrwały. Na początku pojawia się uczucie obciążenia, znudzenia i zmęczenia, brakuje energii, ciężko skupić uwagę, a tym samym spada sprawność działania. Większość tych objawów można w pierwszym momencie nie zauważyć lub zbagatelizować.

Przedłużające się zmęczenie prowadzić może do wyczerpania, które objawia się problemami z zasypianiem lub nadmierną sennością, spada motywacja do działania, pojawia się apatia, obojętność i ogólne rozdrażnienie. Można zauważyć także powolne pogarszanie się zdrowia fizycznego i brak ochoty na aktywność fizyczną.

Wszystkie te objawy w stopniu nasilonym prowadzą do przygnębienia, pojawia się poczucie rozczarowania pracą i życiem, a tym samym potrzebą dystansu do otoczenia. Spada także poczucie skuteczności własnych działań i sensu pracy. Stan wypalenia zawodowego  prowadzi do pogorszenia jakości życia emocjonalnego, psychicznego i fizycznego, a w efekcie prowadzić może nawet do depresji. 

Co dzieje się w mózgu?

Aby w pełni scharakteryzować zjawisko wypalenia zawodowego konieczne jest jeszcze skupienie się na jego skutkach. Między innymi tym zagadnieniem zajmowali się naukowcy z Instytutu Psychologii Stosowanej Uniwersytetu Jagiellońskiego realizujący projekt: „Wypalenie zawodowe z perspektywy neuronalnej – analiza wskaźników elektrofizjologicznych z zastosowaniem gęstego zapisu EEG”.


Ich analizy odnosiły się w głównej mierze do określenia wpływu dużego obciążenia pracą lub niedopasowania jednostki do środowiska pracy na funkcjonowanie emocjonalne i poznawcze. W badaniu wykorzystano nieinwazyjną metodę EEG (elektroencefalografia), dzięki czemu możliwe było zbadanie neurofizjologicznej natury syndromu wypalenia zawodowego, poczucia zmęczenia i wyczerpania.

W ramach projektu przeprowadzone zostało jedno z pierwszych badań nad wypaleniem zawodowym, w których zastosowano łącznie analizy badań kwestionariuszowych i elektroencefalograficznych. Umożliwiło to poszerzenie wiedzy na temat znaczenia środowiska pracy dla funkcjonowania jednostki oraz opisanie konsekwencji wypalenia wśród pracowników.

Badacze podkreślają, że w kontekście zmęczenia zaobserwować można różne etapy nasilenia  od najmniej obciążających jednostkę do poważniejszych, które mogą przyczynić się do poważnych problemów ze zdrowiem emocjonalnym, psychicznym i fizycznym.

Różnice między grupą wypaloną a grupą kontrolną, pojawiły się na poziomie potencjałów wywołanych (potencjały elektryczne rejestrowane z powierzchni głowy po zadziałaniu odpowiedniego bodźca, może to być bodziec wzrokowy, słuchowy lub czuciowy), nie stwierdzono natomiast różnic w takich miarach jak: ilość popełnianych błędów czy czas reakcji. Różnice między osobami wypalonymi i nie wypalonymi są uchwytne na poziomie badań psychologicznych i neurofizjologicznych, ale często nie są uchwytne na poziomie efektywności działań.

Uzyskane wyniki mogą odzwierciedlać problem dużego wyczerpania osób wypalonych przy równoczesnym zachowaniu efektywności wykonywania zadań. Wyniki badania sugerować mogą, że dla uzyskania tych samych efektów generowany może być większy wysiłek poznawczy, co potęgować może dodatkowo poczucie wyczerpania – podsumowuje kierownik projektu, dr Krystyna Golonka.

Zapobieganie wypaleniu

Wypalenie zawodowe to problem nie tylko pracownika, ale także pracodawcy. Dużą rolę gra tutaj właśnie jego postępowanie, np. wdrożenie lub poprawa systemu motywacji pracowników (szkolenia i warsztaty), organizowanie wyjść lub wyjazdów integracyjnych oraz przeanalizowanie przyczyn wypalenia zawodowego i zastosowanie metod zaradczych, ale i pracownik powinien dołożyć starań, aby zachować równowagę w swoim życiu emocjonalnym, psychicznym i fizycznym. Ważne jest zachowanie podstawowych zasad: efektywne wypoczywanie, zachowanie równowagi pomiędzy życiem prywatnym a zawodowym, ale również zbilansowana dieta, odpowiednia ilość snu, aktywność fizyczna, czy pozazawodowe hobby. W kontekście rozwoju zawodowego ważne jest też podnoszenie swoich kwalifikacji czy poszerzanie kompetencji. Z całą pewnością zapobieganie wypaleniu to wspólny wysiłek zarówno pracownika, jak i pracodawcy, w efekcie jednak obu stronom przynosi to bardzo wymierne korzyści.

Estera Podobińska

Bibliografia

  1. Golonka K., Mojsa-Kaja J., Popiel K., Gawłowska M. (2016). Neuronalne korelaty zmęczenia i wyczerpania: przegląd wyników badań z zastosowaniem technik neuroobrazowania W: M. Złowodzki, T. Juliszewski, H. Ogińska, A. Taczalska (red.). Ergonomia wobec wyzwań nowych technik i technologii. Kraków: Wydawnictwo PK. 219-242
  2. Strona projektu: project-burnout.wzks.uj.edu.pl
  3. Leiter M., Maslach C. (2011). Prawda o wypaleniu zawodowym, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
  4. Sęk H. (red.) (2009). Wypalenie zawodowe: przyczyny i zapobieganie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

---------------------------------------------------

Ciekawe? Przeczytaj także: 

 

Polecamy również
Pokojowa Nagroda Nobla 2023 dla Narges Mohammadi

Pokojowa Nagroda Nobla 2023 dla Narges Mohammadi

Nagroda Nobla za modyfikację cząsteczki mRNA

Nagroda Nobla za modyfikację cząsteczki mRNA

Kolejna Noc Naukowców w Uniwersytecie Jagiellońskim za nami!

Kolejna Noc Naukowców w Uniwersytecie Jagiellońskim za nami!

Państwo, które działa. O fińskich politykach publicznych

Państwo, które działa. O fińskich politykach publicznych