Przejdź do głównej treści

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Nawigacja okruszkowa Nawigacja okruszkowa

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Dawno temu na Górze Zyndrama [video]

Dawno temu na Górze Zyndrama [video]

Pozostałości architektury kamiennej z epoki brązu odkryte w polskich Karpatach

Góra Zyndrama w Maszkowicach (okolice Nowego Sącza) znana jest jako stanowisko archeologiczne już od początku XX wieku. Można sądzić, że odkryta tam wioska była zamieszkana mniej więcej pomiędzy 1000 i 50 rokiem przed narodzeniem Chrystusa, a więc współcześnie z okresem rozwoju cywilizacji antycznych na południu Europy.

W 2010 roku ekspedycja z Instytutu Archeologii UJ rozpoczęła prace w niebadanym dotąd miejscu, gdzie kończy się szczytowe wypłaszczenie Góry Zyndrama i zaczyna się jej wschodni stok. Badania pozwoliły stwierdzić, że pod pozostałościami osady odkrytej podczas wcześniejszych badań znajdują się resztki drugiego, starszego o ponad pół tysiąca lat osiedla.

Rozpoczynając latem 2015 roku kolejną kampanię wykopaliskową byliśmy już pewni kilku faktów – relacjonuje dr Marcin S. Przybyła, archeolog z UJ. Po pierwsze, starszą osadę w Maszkowicach można datować na XVII i XVI wiek przed narodzeniem Chrystusa i łączyć z okresem nazywanym wczesną epoką brązu. Po drugie, jej mieszkańcami nie była rdzenna ludność, lecz niewielka, około dwustuosobowa grupa kolonistów przybyłych z południa, z obszarów leżących nad Cisą. W polskich Karpatach odkryto już kilka stanowisk archeologicznych związanych z tą „obcą", południową tradycją (tzw. kultura Otomani-Füzesabony), z których najlepiej rozpoznana jest obronna osada w Trzcinicy koło Jasła.

Co kryją kamienne fortyfikacje?

Osada w Maszkowicach została założona z rzadkim w tych czasach rozmachem. Jej pierwsi mieszkańcy ścięli cały wierzchołek wzniesienia, tworząc wypłaszczenie terenu o powierzchni około 0,5 ha. Z pozyskanych w ten sposób ton gliny na wschodnim i północnym stoku góry zbudowany został taras, który poszerzył przestrzeń osady. Całą konstrukcję wzmacniał suchy mur (nie znano jeszcze zaprawy murarskiej) zbudowany z dużych bloków piaskowca spojonych gliną. Ciągnął się on na długości około 120-140 m, otaczając całe osiedle od wschodu i północy. Niewątpliwie oprócz pełnienia funkcji muru oporowego, utrudniał on również dostęp do osiedla napastnikom. W całej Europy Środkowej znanych jest tylko kilkanaście tak wcześnie datowanych stanowisk, które posiadają kamienne fortyfikacje. Wykorzystanie kamienia, jako surowca budowlanego jest typowe dla obszarów śródziemnomorskich. W umiarkowanej strefie Europy, aż do średniowiecza, umocnienia wznoszono z drewna i gliny.

Zaintrygowani tą cechą stanowiska w Maszkowicach postanowiliśmy podczas tegorocznych badań rozpoznać kamienne umocnienia tarasu – podkreśla dr Przybyła. Po trzech tygodnie prac natknęliśmy się na coś nieoczekiwanego. Po usunięciu młodszych warstw naszym oczom ukazała się zewnętrzna ściana, rodzaj lica, którego istnienia nie byliśmy dotąd świadomi.

W przeciwieństwie do wnętrza muru nie została ona zbudowana z nieregularnych brył piaskowca, lecz z potężnych dopasowanych do siebie bloków, o długości nie mniejszej niż 70 cm i często sięgającej 1 metra. Część z nich jest regularnie obrobiona w kształt sześcioboków. Na miejscu posadowienia lica zachowanych jest 4-5 warstw ściśle przylegających do siebie kamieni, mających łączną wysokości 0,8-1 m. Można przypuszczać, że pierwotna wysokość fasady fortyfikacji sięgała 3 metrów. Była ona dodatkowo wzmocniona głębokim na około 1,5 m, wąskim rowem o trójkątnym przekroju.

W innej partii wykopu badacze natrafili na pozostałości bramy wejściowej. Ma ona postać szerokiego na 130 cm korytarza, przecinającego mur i wiodącego w stronę wnętrza osady. Ściany tego przejścia wzmocnione zostały dużymi płytami piaskowcowymi „zakotwiczonymi" w najniższych warstwach kamieni tworzących mur oporowy. Choć nieco pochylone, płyty te wciąż stoją na swoim miejscu, pomimo iż od czasu ich posadowienia upłynęło ponad trzy i pół tysiąca lat.

Śródziemnomorskie wzorce

W Maszkowicach mamy do czynienia z czymś, co może być bez przesady określone, jako monumentalna architektura kamienna – ocenia krakowski badacz. Biorąc pod uwagę, datowany metodą radiowęglową, czas powstania, zamykający się pomiędzy 1750 i 1690 rokiem przed Chrystusem, fortyfikacje z Góry Zyndrama to najstarszy przykład kamiennego muru w dziejach budownictwa na ziemiach polskich, o ponad dwa i pół tysiąca lat dawniejszy od zabytków architektury romańskiej. Ze względu na konstrukcyjny rozmach oraz wielkość wykorzystanych do budowy bloków skalnych jest to dzieło architektury znacznie bliższe rozwiązaniom spotykanym w cywilizacjach epoki brązu w basenie Morza Śródziemnego niż w jakichkolwiek tradycjach kulturowych środkowej i zachodniej Europy.

Wiele wskazuje na to, że wiedza którą posiadali mieszańcy tej osady, zaczerpnięta została z tradycji mieszkańców południowej Europy. Na ten kierunek kontaktów wskazywał już fragment stylizowanej figurki ludzkiej – tzw. idola wiolinowego, odkryty na Górze Zyndrama w 2011 roku w warstwie datowanej na około 1500 rok p.n.e.. Ten rodzaj statuetek produkowany był masowo w mykeńskiej Grecji oraz na obszarach północnobałkańskich i prawdopodobnie przedstawiał jakieś bóstwo kobiece.

Wartość odkrycia w Maszkowicach można mierzyć nie tylko w kategoriach badawczych, ale i z punktu widzenia popularyzacji wiedzy. Na Górze Zyndrama, inaczej niż w większości stanowisk archeologicznych, wyraźnie „widać przeszłość". Mur z epoki brązu i przecinająca go brama wciąż stoją w archeologicznym wykopie. Rozmach tych konstrukcji i ich funkcja są łatwo dostrzegalne, co potwierdziły spotkania z turystami i mieszkańcami Maszkowic, odwiedzającymi Górę Zyndrama.

Zdjecia od góry:

- Pomiary podczas pracy w dniu 17 sierpnia, w miejscu, gdzie na zewnątrz podstawy muru oporowego pojawiły się duże kamienie zsuniętej po stoku, przewróconej na bok ściany zewnętrznej muru. Fot. M.S. Przybyła.

- Widok na północną część archeologicznego odsłonięcia w połowie sierpnia. Na przekroju wykopu widoczny jest mur oporowy z wczesnej epoki brązu, w dnie wykopu ciąg kamieni tworzących najniższą warstwę muru – lezące wyżej zostały już zadokumentowane i usunięte w poprzednich dniach. Najlepiej widoczny jest rząd kamieni tworzących wewnętrzną ścianę konstrukcji, do której przylega zbudowany z gliny taras (na przekroju na lewo od muru). Wciąż nie została jeszcze odsłonięta zewnętrzna ściana muru. Fot. M.S. Przybyła.

- Widok na strefę prac archeologicznych na Górze Zyndrama w Maszkowicach, w tle panorama Łącka. Łatwo dostrzec sztuczne wypłaszczenie szczytu i stromiznę na wschodnim stoku, kryjącą kamienne fortyfikacje z epoki brązu. Fot. A. Maślak.      

Polecamy również
Szczepionka przeciwko malarii – przełom?

Szczepionka przeciwko malarii – przełom?

Zrozumieć dzikie pszczoły – zespół pierwiastków napędzany energią

Zrozumieć dzikie pszczoły – zespół pierwiastków napędzany energią

Najdokładniejsze w historii obrazy młodego Wszechświata

Najdokładniejsze w historii obrazy młodego Wszechświata

Pszczoły na diecie? [wideo]

Pszczoły na diecie? [wideo]